تاسیس و ساخت نخستین قهوه‌خانه ایران را می‌توان به دوره صفویه و زمان سلطنت شاه طهماسب در شهر قزوین نسبت داد. بعدها در زمان شاه عباس اول این بنا در شهر اصفهان نیز توسعه یافت.
قهوه خانه در ابتدا مکانی برای استراحت، نوشیدن چای و خوردن نهار و شام بود اما با گذشت زمان این مکان، کاربردهای مهم دیگری از جمله اطلاع‌رسانی، نشر افکار اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی یافت و همچنین به محلی برای سرگرمی‌هایی همچون نقالی، شاهنامه‌خوانی، غزل‌خوانی و مشاعره تبدیل شد.
مذهب در قهوه‌خانه‌ها
به دلیل ساخته شدن قهوه‌خانه در زمان حکومت شیعه و قدرتمند صفویان، این مکان تحت نفوذ مذهب قرار داشت. انجام فرایض دینی، برگزاری مراسم ماه رمضان و مدح خوانی نشانه‌هایی از نفوذ مذهب به قهوه‌خانه‌هاست.
نقاشی قهوه‌خانه‌ای
نقاشی قهوه خانه‌ای به نقاشی گفته می‌شود که در اندازه نسبتا بزرگ بر روی دیوارهای قهوه‌خانه یا پارچه نقاشی شده باشد.
این نقاشی‌ها جزو سبکهای سنتی، آیینی و کهن نقاشی ایرانی می‌باشد و به ضرورت نیاز و خواست مردم برای احترام به فرهنگ و باورهایشان متولد شد.
نمایش در قهوه خانه‌ها
نمایش یکی دیگر از بخش‌های مهم فرهنگی و اجتماعی قهوه‌خانه‌ها در ایران بود.
موضوع نمایش‌های قهوه‌خانه‌ای بیشتر داستانهای تاریخی و یا حماسی بود و بیشتر این نمایش‌ها از شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی انتخاب می‌شد یا قصه هایی که بین مردم سینه به سینه از گذشتگان نقل می‌شد همانند «حاکم یک شبه» و «نوروز پیروز»
نقالی در قهوه‌خانه
داستان‌گوئی از شاهنامه، جنگ رستم و سهراب، رستم و افراسیاب و خواندن قصه‌هائی از حسین کرد و دیگر داستانهای ایرانی بخشی از تاریخ و فرهنگ این بنا بوده است.
سخنوری در قهوه‌خانه‌ها
سخنور به مردی شعردان و با حافظه قوی می‌گویند که می‌تواند هر شعر را در زمان و موقعیت مناسب برای مخاطبان خود بخواند. در گذشته سخنوران بسیاری در قهوه خانه‌ها وجود داشتند.
سخنور بر روی تخت می‌نشست و با حریف خود به سخنوری می‌پرداخت. این نبرد صلح‌آمیز ادبی و فرهنگی ادامه می‌یافت تا یکی از آن دو مات شده و از جواب باز بماند.
منبع: سایت کارناوال
