خلاصه‌ای از زندگینامه حکیم عمر خیام نیشابوری
28 اردیبهشت، روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری گرامی‌باد
حکیم عمر خیام حکیم، فیلسوف، ریاضیدان، ستاره‌شناس و شاعر بزرگ ایرانی در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم است. به این علت به او خیام می گفتند که پدرش به شغل خیمه دوزی مشغول بوده است.
خیام در زمان دولت سلجوقیان زندگی می کرد که قلمرو حکومت آنان از خراسان گرفته تا کرمان، ری، آذربایجان و کشورهای روم، عراق و یمن و فارس را شامل می شد. در زمان حیات او، حوادث مهمی به وقوع پیوست از جمله: جنگهای صلیبی، سقوط دولت آل بویه، قیام دولت آل سلجوقی و...
وی در زادگاه خویش به آموختن علم پرداخت و نزد عالمان و استادان برجسته آن شهر علوم زمانه خود را فراگرفت. خیام بسیار جوان بود که در فلسفه و ریاضیات تبحر یافت و دارای مقام و شهرت شد بطوریکه معاصرانش او را به لقبهای بزرگی مانند امام، فیلسوف و حجة الحق ستوده‌اند.
خیام در سال ۴۶۱ هجری به قصد سمرقند، نیشابور را ترک کرد و در آنجا تحت حمایت قاضی‌القضات سمرقند اثر برجسته خود را در جبر تالیف کرد.
خیام سپس به اصفهان رفت و مدت ۱۸ سال در آنجا اقامت گزید و با حمایت ملک‌شاه سلجوقی و وزیرش نظام‌الملک، به همراه جمعی از دانشمندان و ریاضی‌دانان معروف زمانه خود، در رصدخانه‌ای که به دستور ملک‌شاه تاسیس شده بود، به انجام تحقیقات نجومی پرداخت. حاصل این تحقیقات اصلاح تقویم رایج در آن زمان و تنظیم «تقویم جلالی» بود.
او آثار علمی و ادبی بسیاری تالیف کرد، از جمله: رساله فی براهین‌الجبر و المقابله، رساله‌ای در طبیعیات، رساله نظام الملک در بیان حکومت، رساله‌ای در درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف.
بیشترین شهرت خیام در طی دو قرن اخیر در جهان به دلیل رباعیات اوست که نخستین بار توسط فیتزجرالد به انگلیسی ترجمه و در دسترس جهانیان قرار گرفت و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر، دانته و گوته قرار داد.
چند رباعی از حکیم خیام:
|
این قافله عمر عجـب میگذرد دریاب دمی کـه با طرب میگذرد ساقی غم فردای حریفان چه خوری پیش آر پیاله را که شب میگذرد |
ای دیده اگر کور نئی گور ببین وین عالم پر فتنه و پر شور ببین شاهان و سران و سروران زیر گلند رو‌های چو مه در دهن مور بین |
این یک دو سه روز نوبت عمر گذشت چون آب به جویبار و، چون باد به دشت هرگز غم دو روز مرا یاد نگشت روزی که نیامده‌ست و روزی که گذشت |